Psychologia decyzji, czyli jak w teorii podejmujemy różnego rodzaju decyzje
Zacznijmy od tego, że teoria decyzji to tak naprawdę wspólny obszar zainteresowań wielu różnych dziedzin nauki. Obejmuje ona analizę oraz wspomaganie procesu podejmowania decyzji. Z tego typu zagadnień korzystają dziedziny takie jak: kognitywistyka, socjologia, psychologia, filozofia, matematyka, medycyna, ekonomia, statystyka, informatyka oraz zarządzanie. Co warto wiedzieć o teorii decyzji? Jak rozumiemy te od ją decyzji? Tak naprawdę jakie decyzje potrzebują teorii? Na te oraz inne pytania udzielimy odpowiedzi w dalszej części naszego tekstu.
Podstawowe informacje związane z teorią decyzji
Odwołując się do tego, co wspomnieliśmy we wstępie, możemy wyróżnić klasyczną inżynieryjną teorię decyzji oraz kognitywistyczne teorie decyzji. Klasyczna inżynieryjna teoria decyzji szukaj rozwiązań optymalnych, czyli najlepszych w dziedzinie dobrze sformalizowanej, czyli tak zwany well defined problems. Kognitywistyczna teoria decyzji zwana jest real world problems oraz ill the find problems i skupia się na działaniach, które szukają rozwiązań wystarczających, czyli skutecznych dla wspomniany zagadnień. Warto również wiedzieć, że klasyczna teoria decyzji zajmuje się analizą decyzji oraz wspomaganiem decyzji. W przypadku analizy decyzji polega to na tym że rozpatruje się konkretny przypadek decyzji podjętej przez osobę lub grupę osób. Analiza ta polega po prostu na wyznaczeniu decyzji optymalnej, a także, jeżeli została podjęta decyzja niezbyt zadowalająca, czyli optymalna, polega na znalezieniu przyczyny tej konkretnej pomyłki. Wspomaganie decyzji zaś to próba wyznaczenia rozwiązania najlepszego przy danym zasobie wiedzy oraz informacji o ewentualnych możliwych konsekwencjach naszych działań i właśnie podjętej decyzji. Istotne jest również to, że dotyczy to także podejmowania decyzji grupowych.
Decyzje, w które potrzebują teorii
Wypadałoby zastanowić się nad tym, jakie decyzje potrzebują teorii. Otóż istotne jest w tym momencie to, że metody teorii decyzji wykorzystuje się tak naprawdę wszędzie tam, gdzie podjęcie decyzji z pewnych powodów jest dość trudny. Przykładowo przyczynami tego typu działań mogą być na przykład: zbyt duża liczba wariantów (czyli na przykład wybór najlepszego kandydata na określone stanowisko), skomplikowana sytuacja decyzyjna (czyli na przykład opracowanie konkretnych teraz oraz rozkładu jazdy autobusów, by tym samym zapewnić wysoki poziom oferowanych usług oraz obsługi przy możliwie jak najniższym koszcie poniesionych prac), możliwość wysokich korzyści lub ewentualnych dużych strat (na przykład sposób ulokowania naszych oszczędności), skomplikowany proces decyzyjny (czyli na przykład podejmowanie grupowych decyzji w dużych organizacjach), waga problemu decyzyjnego (na przykład wybór oraz ustalenie okręgów wyborczych w trakcie trwania wyborów). Zatem jak nietrudno się domyślić, z powyższych przykładów wynika, że metody teorii decyzji stosujemy dokładnie wszędzie tam, gdzie ewentualny koszt ich zastosowania może nam przynieść późniejsze wymierne korzyści.
Psychologia decyzji, czyli podejście normatywne i deskryptywne
Warto wiedzieć o tym, że tak naprawdę większość klasycznej teorii decyzji ma charakter normatywny co oznacza, że zajmuje się wyznaczaniem optymalnych rozwiązań przez idealnego decydenta, który to w sposób całkowity wykorzystuje dostępne dla niego informacje, i jednocześnie wyznacza korzyści z perfekcyjną dokładnością, a także jego działania są w pełni racjonalne. W tym momencie możemy wspomnieć o tym, że tego typu metody mają najczęściej ścisły związek z matematyką, ekonomią czy także statystykom. Celem tego typu działań jest wyznaczenie decyzji optymalnej, co w praktyce oznacza, że ma ona przynieść najwięcej korzyści, a tym samym zminimalizować ewentualne straty.
Jak powszechnie wiadomo, ludzie zwykle nie działają w optymalne w sposób, dlatego w teorii decyzji mamy także podejście dyskryptywne, czyli opisowe. Podejście to opisuje typowe zachowania człowieka w danej sytuacji decyzyjnej. Takim właśnie podejściem zajmują się dziedziny takie jak kognitywistyka, socjologia oraz psychologia. Istotne jest właśnie to, że to psychologia zwraca szczególną uwagę na przebieg procesów decyzyjnych w umyśle człowieka, badając jednocześnie wpływ cech osobowościowych na podejmowane decyzje. Może to na przykład łączyć się z doborem subiektywnych kryteriów oceny poszczególnych wariantów oraz ze skłonnością do ryzyka. Socjologia zaś w ten sposób poprzez podejście dyskryptywne bada uwarunkowania społeczne, do których zaliczyć możemy miejsce decydenta w organizacji, wpływ stylu kierowania konkretne i organizacji, a także podejmowanie decyzji grupowych, a co za tym idzie – związane również z tym konflikty.
Podstawowe pojęcia związane z teorią decyzji
Powinniśmy również wiedzieć o tym, że tak jak każda teoria, również to odia decyzji systematyzowanie jest pojęciami związanymi z decyzjami. Teoria decyzji zajmuje się zatem z sytuacją problemowa, czyli problemem decyzyjnym, w której podmiot, czyli decydent, staje przed koniecznością dokonania wyboru jednego z przynajmniej dwóch wariantów działania, czyli decyzji. Zatem już w pierwszym kroku należy ustalić cel oraz warunki, które ograniczają decyzję, co w rezultacie doprowadza do budowania się zbiorów decyzji dopuszczalnych. W ten sposób wyodrębniamy wszystkie istotne kryteria związane z oceną decyzji oraz dokonujemy również oceny każdej ewentualnej decyzji na podstawie właśnie tych określonych kryteriów. Tym samym w dalszej kolejności budujemy model decyzyjny, czyli tworzymy sposób wybrania decyzji optymalnej lub przynajmniej wystarczającej. warto również wspomnieć, że ze względu na posiadane informacje, nasz problem decyzyjny możemy podzielić na trzy grupy. W pierwszej grupie będzie decyzja podejmowana w warunkach pewności, czyli taka decyzja, która pociąga za sobą określone, aczkolwiek znany nam konsekwencje. Drugą grupą będzie decyzja podejmowana w warunkach ryzyka, a będzie z nią każda decyzja pociągająca za sobą więcej niż jedną konsekwencje. W tym miejscu znamy oczywiście zbiór możliwych konsekwencji oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia. Do trzeciej grupy zaliczamy decyzję podejmowana w warunkach niepewności, gdzie tak naprawdę nie znamy prawdopodobieństwa wystąpienia ewentualnych konsekwencja decyzji, którą podejmiemy.